Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej stanowiło asumpt do podjęcia współpracy między polskimi przedsiębiorcami, a kontrahentami z zagranicy. Partnerami polskich podmiotów gospodarczych zostają coraz częściej konsumenci pochodzący z państw sąsiadujących z naszym krajem, przede wszystkim z Niemiec. Współpraca z zagranicznymi podmiotami może jednak nieść za sobą negatywne konsekwencje powstałe na skutek wystąpienia sporu związanego z niewłaściwym wykonaniem zobowiązań.
Aktualizuje się wówczas problem dotyczący wyboru prawa właściwego, które będzie miało zastosowanie w danej sprawie, jak również sądu przed którym postępowanie będzie się toczyć. Znajomość europejskich przepisów prawnych dla zobowiązań umownych w sprawach cywilnych i handlowych jest niezbędna dla uniknięcia wątpliwości co do formy i przebiegu postępowania sądowego.
Na gruncie przedstawionego tematu pojawia się pytanie co może zatem zrobić przedsiębiorca, aby zabezpieczyć się przed ewentualnymi negatywnymi konsekwencjami zaistniałego sporu? W jaki sposób może on uchronić swoją firmę przed poniesieniem dodatkowych kosztów procesu?
Celem niniejszego artykułu jest przede wszystkim przybliżenie polskim przedsiębiorcom podejmującym współpracę z naszymi zachodnimi sąsiadami czyli Niemcami przepisów prawnych regulujących wzajemne stosunki stron w zakresie sporów powstałych na podstawie zawieranych między kontrahentami umów oraz wskazanie alternatywnych sposobów uchronienia polskiego przedsiębiorcy przed negatywnymi dla siebie skutkami nieznajomości prawa.
Umowa o Jurysdykcję
Pierwszą podstawową możliwością przyznaną stronom zawierającym umowę jest skorzystanie przez przedsiębiorcę z możności wyboru sądu właściwego miejscowo do rozstrzygnięcia powstałego sporu. Należy wskazać, że podejmując współpracę, strony mogą dokonać ustalenia, który z sądów będzie właściwy do rozpoznania ewentualnych sporów. Jest to tzw. umowa o jurysdykcję. Dokonanie wskazanego wyboru stanowi niezbędny element przede wszystkim dla przedsiębiorcy w przypadku wstąpienia konsumenta na drogę postępowania cywilnego, który nie będzie mógł wówczas skorzystać z przysługujących mu uprawnień zawartych w przepisach prawa wspólnotowego regulujących przedmiotową kwestię. Wskazanie w umowie Sądu właściwego może zawierać zarówno określenie Państwa, w którym spór ma być rozstrzygany jak również oznaczenie miasta, w którym znajduje się siedziba Sądu. Umowa o jurysdykcję powinna być zawarta w formie pisemnej lub ustnej, następnie potwierdzonej na piśmie, bądź w formie odpowiadającej praktyce przyjętej między stronami. Jeżeli umowa jest zawierana w związku z handlem międzynarodowym, można wówczas skorzystać z formy, odpowiadającej zwyczajowi handlowemu, który strony znały lub musiały znać i który strony umów tego rodzaju w określonej dziedzinie handlu powszechnie znają i stale przestrzegają.
W przypadku złożenia przez konsumenta pozwu do sądu w innym państwie, niż wskazany w umowie, przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, należy podnieść zarzut, że sąd ten jest niewłaściwy miejscowo do rozpoznania powództwa.
Właściwość sądu
W przypadku, gdy w umowie zawartej między kontrahentami z Unii Europejskiej nie ma postanowień dotyczących wyboru Sądu, zastosowanie znajdzie Rozporządzenie Rady Wspólnot Europejskich nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i sądowych. Podstawową zasadą wyrażoną w artykule 2 przedmiotowego Rozporządzenia jest pozywanie dłużnika przed Sąd w kraju, gdzie ma on miejsce zamieszkania, bez względu na jego obywatelstwo. Jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenie wynikające z umowy, wierzyciel może wytoczyć powództwo nie tylko przed sąd właściwy miejscowo ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego ale wytoczenie powództwa może również nastąpić przed sąd właściwy ze względu na miejsce wykonania zobowiązania albo miejsce gdzie zobowiązanie miało zostać wykonane. Miejscem wykonania zobowiązania, jeśli nie dokonano ustaleń przeciwnych w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych jest miejsce w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone. W przypadku usług jest to miejsce, gdzie usługi zgodnie z umową były świadczone lub świadczone być miały.
Mniej korzystnie kształtuje się dla przedsiębiorcy z Polski sytuacja, w której przeciwnikiem przedsiębiorcy jest konsument z Niemiec. Wówczas ograniczone zostaje pole manewru związanego z wyborem sądu, przed który zostanie wytoczone powództwo. Zgodnie z rozporządzeniem jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenie z umowy, zawartej przez osobę będącą konsumentem, w celu, który nie może zostać uznany za działalność zawodową lub gospodarczą, kontrahent konsumenta, w tym wypadku przedsiębiorca może wytoczyć powództwo tylko przed sądu Państwa, w którym konsument ma miejsce zamieszkania. W przypadku powództw wytaczanych przez konsumentów, uznawanych w stosunkach prawnych z przedsiębiorcami za stronę słabszą, w celu obrony praw konsumenta, przewidziano dla tej grupy podmiotów pewne udogodnienia. Otóż w przypadku umów sprzedaży na raty rzeczy ruchomych, umów pożyczki spłacanej ratami lub innych umów kredytowych, przeznaczonych do finansowania kupna rzeczy tego rodzaju, bądź we wszystkich innych przypadkach, gdy przedsiębiorca na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową, lub taką działalność kieruje w jakikolwiek sposób do tego Państwa Członkowskiego, a zawarta z konsumentem umowa wchodzi w zakres tej działalności, wówczas konsument zgodnie z art. 16 rozporządzenia może wybrać, czy wytoczy powództwo przed Sąd Państwa Członkowskiego, na którego terytorium przedsiębiorca ma swoją siedzibę albo przed sąd, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania konsumenta.
Wybór prawa właściwego
Wybór Sądu właściwego do rozstrzygania sprawy nie jest równoznaczny z wyborem prawa, według którego postępowanie będzie toczone. Wybór prawa, mającego zastosowanie do wynikłego sporu jest równie ważny jak wybór sądu właściwego miejscowo. Z umowie zawieranej między kontrahentami strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego, któremu będzie podlegać zawarta między stronami umowa. Wybór prawa powinien być dokonany w sposób wyraźny lub jednoznacznie wynikać z postanowień umowy. Zagadnienie prawa właściwego dla zobowiązań umownych regulują przepisy Rozporządzenia Rady Wspólnot Europejskich nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i sądowych. Wybór prawa właściwego może dotyczyć całej umowy, albo odnosić się do jej poszczególnych postanowień. Prawo właściwe może również zostać zmienione już po podpisaniu umowy i uprzednim wyborze prawa właściwego, jeżeli wyrażą na to zgodę wszystkie strony umowy co nie wpływa w żaden sposób na ważność zawartej umowy. Jeżeli nie dokonano wyboru prawa właściwego wówczas zastosowanie znajdzie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 roku w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych ( Rzym I ). W sytuacji, gdy nie dokonano wyboru prawa, zastosowanie znajduje artykuł 4 przedmiotowego Rozporządzenia. Zatem w przypadku umowy sprzedaży towarów prawem właściwym będzie prawo państwa, w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu, a w przypadku umowy o świadczenie usług prawo państwa, w którym usługodawca ma miejsce zwykłego pobytu.
Również i w tym przypadku przepisy odmiennie kształtują sytuację gdy jedną ze stron stosunku prawnego jest konsument. Umowa zawarta przez osobę fizyczną w celu niezwiązanym bezpośrednio z jej działalnością gospodarcza lub zawodową, z osobą wykonującą taką działalność, podlega prawu państwa, w którym konsument ma miejsce stałego pobytu, pod warunkiem, że przedsiębiorca wykonuje swoją działalność gospodarczą lub zawodową w państwie, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu, bądź w jakikolwiek sposób kieruje swoją działalność do tego państwa lub do kilku państw z tym państwem łącznie, a umowa wchodzi w zakres tej działalności.
Zakres prawa właściwego
Dla przedsiębiorcy podejmującego współpracę z podmiotem zagranicznym istotne znaczenie ma nie tylko świadomość tego, jakie prawo znajdzie zastosowanie w przypadku powstania sporu wynikającego z zawartej między stronami umowy. Warto również posiąść wiedzę odnośnie zakresu zastosowania prawa właściwego, a zatem tego do jakich kwestii sąd będzie stosował prawo właściwe wybrane przez strony lub określone godnie z rozporządzeniem,.
Na podstawie artykułu 12 rozporządzenia nr 593/2008 prawo właściwe będzie się odnosić do wykładni umowy, wykonywania wynikających z niej zobowiązań, skutków całkowitego lub częściowego niewykonania zobowiązań, łącznie z określeniem wysokości szkody , w zakresie w jakim rozstrzygają o tym przepisy i w granicach uprawnień przyznanych sądowi przez prawo procesowe, sposobów wygaśnięcia zobowiązania, a także przedawnienia i utraty praw wynikających z upływu terminów oraz skutków nieważności umowy.
Podsumowanie
Coraz częstsze podejmowanie współpracy przez polskie podmioty z kontrahentami z zagranicy, prócz oczywistej korzyści pociąga za sobą również pewne niebezpieczeństwa, powstające na tle zaistniałych sporów. Polskie podmioty gospodarcze mają jednak na gruncie obowiązujących przepisów prawnych możliwość ograniczenia negatywnych dla siebie skutków wynikających z wszczęcia postępowania sądowego w przypadku, gdy drugą stroną procesu jest podmiot zagraniczny, pochodzący z krajów Unii Europejskiej.
Polscy przedsiębiorcy powinni zwłaszcza zabezpieczyć swoje interesy w przypadku zawierania umów z konsumentami pochodzącymi z zagranicy. Należy bowiem pamiętać, iż konsument, uznawany w stosunkach prawnych z przedsiębiorcami za stronę słabszą, której interesy muszą być chronione w sposób szczególny, niejednokrotnie korzysta z przywilejów zawartych w aktach europejskich.
Z uwagi na powyższe niezbędne jest wskazanie przez przedsiębiorcę w umowie zawieranej z konsumentem prawa właściwego do rozstrzygania ewentualnego sporu, którym powinno być prawo polskie, jak również zastrzeżenie sądu właściwego do rozstrzygania powstałych w wyniku wykonywania umowy sporów. Zastrzeżenie takie może określać zarówno wskazanie kraju np. Polski jak również miasta np. Poznania.
Uwzględnienie w umowie tych dwóch niezbędnych elementów uchroni przedsiębiorcę przed ewentualnymi, negatywnymi konsekwencjami wdania się w spór z kontrahentem z innego państwa. Nie podjęcie wskazanych działań może zaś doprowadzić do sytuacji, w której spór wynikły z zawartej umowy rozstrzygany będzie w oparciu o system prawny państw członkowskich Unii Europejskiej, innych niż to z którego pochodzi przedsiębiorca i w którym znajduje się jego siedziba, jak również przed sądami innymi niż sądy polskie. W konsekwencji wskazana sytuacja może narazić przedsiębiorcę na poniesienie dodatkowych kosztów związanych z procesem. Wybór dotyczący natomiast tylko jednej ze wskazanych kwestii również może powodować utrudnienia. Dokonując wyboru tylko sądu właściwego, może się okazać, że postępowanie wprawdzie będzie toczone przed sądem mającym siedzibę w miejscu najdogodniejszym dla przedsiębiorcy, jednak zastosowanie znajdą przepisy prawa innego niż polskie. Dla przykładu postępowanie będzie się toczyć przed Sadem Rejonowym w Poznaniu, w oparciu jednak o przepisy prawa niemieckiego. Taki proces narazi przedsiębiorcę na niebezpieczeństwo poniesienia dodatkowych kosztów związanych z koniecznością stosowania przez polski sąd prawa właściwego dla innego kraju. Identyczna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku wyboru prawa właściwego z pominięciem wskazania właściwego sądu.